ॐ नम: शिवाय

चार्वाक दर्शन: वैदिक भौतिकवादी चिन्तन !

मानव इतिहासमा धेरै दार्शनिक विचारधाराहरू उत्पन्न भएका छन्, जसमध्ये वैदिक कालिन चार्वाक दर्शन (लोकायत) सबैभन्दा विवादास्पद तर यथार्थवादी मानिन्छ। यसले ईश्वर, आत्मा, पुनर्जन्म जस्ता अध्यात्मिक अवधारणालाई अस्वीकार गर्दै मानिसले भौतिक सुखलाई नै प्राथमिकता दिनुपर्छ भन्ने सिद्धान्त राख्छ। चार्वाक एउटा प्राचीन भारतीय दर्शन हो जसले जीवनलाई सरल, प्रत्यक्ष र भौतिक दृष्टिले बुझ्ने प्रयास गरेको छ। यसले वेद, धर्म, ईश्वर, आत्मा आदिलाई नकारेर तर्क, अनुभव र वैज्ञानिक सोचलाई महत्त्व दिएको छ।

चार्वाक दर्शनको मुख्य सिद्धान्त यही हो कि जुन कुरा हामीले आफ्ना इन्द्रियहरूले प्रत्यक्ष अनुभव गर्न सक्छौं, मात्र त्यही सत्य हो। आत्मा, ईश्वर, स्वर्ग, नर्क, पुनर्जन्म, मोक्ष जस्ता अवधारणाहरू भने केवल कल्पना मात्र हुन्। चार्वाकहरूको विश्वास थियो कि शरीर नै आत्मा हो। चेतना शरीरको गुण हो जुन चार महाभूत—पृथ्वी, जल, अग्नि र वायुको विशेष संयोजनबाट उत्पन्न हुन्छ। मृत्यु पछि शरीर नष्ट हुँदा चेतना पनि समाप्त हुन्छ। त्यसैले जीवन यही हो, यही अन्त्य हो।

चार्वाक दर्शनले जीवनको मुख्य उद्देश्य इन्द्रियजन्य सुखको खोजमा मान्छ।

“ऋणं कृत्वा घृतं पिबेत्, यावज्जीवेत् सुखं जीवेत्”

सामान्य अर्थ:  ऋण लिएर पनि घ्यू पिऊ, जबसम्म बाँचिन्छ, सुखमा बाँच।

यसले धर्म, तपस्या, यज्ञ, पशुबलि, त्याग आदिलाई व्यर्थ ठान्छ। यसको दृष्टिमा यी सबै कुराहरू मानिसका स्वार्थका लागि बनाइएका ढोंग मात्र हुन्।

चार्वाकहरूले आफ्ना विचारहरूलाई तर्क, अनुभव र आयुर्वेदको प्रमाणबाट पुष्टि गर्छन्। उदाहरणका लागि, तर्क दिइन्छ कि शरीर रहँदा मात्र चेतना हुन्छ, शरीर नहुँदा चेतना हुँदैन। त्यसैले शरीर नै आत्मा हो। आयुर्वेदको उदाहरणमा भनिन्छ कि जस्तै विभिन्न पदार्थको संयोजनले मदिरामा नशा उत्पन्न हुन्छ, त्यस्तै चार महाभूतको संयोजनले चेतना उत्पन्न हुन्छ।

चार्वाक दर्शनले जीवनलाई भोगवादी (सुखवादी) दृष्टिले हेर्छ। यसले मानिसलाई वर्तमानमा बाँच्न, इन्द्रियजन्य सुखको खोज गर्न र अनावश्यक कष्ट, त्याग, आडम्बरबाट टाढा रहन प्रेरित गर्छ। यसले धर्म, यज्ञ, तपस्या, पशुबलि, स्वर्गको आशामा गरिने कर्महरूलाई व्यर्थ ठान्छ।

तर, चार्वाक दर्शनको केही आलोचकहरूले समालोचना पनि गरेका छन्। केहीले यसलाई स्वार्थपरक, अल्पकालिक सुखमा केन्द्रित र सामाजिक उत्तरदायित्वविहीन ठानेका छन्। यसले नैतिकतालाई उपेक्षा गरेको, मानिसलाई स्वार्थी बनाएको र दीर्घकालीन सुख र समाजको सोचबाट टाढा राखेको आरोप लगाइएको छ।

तर, आधुनिक युगमा चार्वाक दर्शनको प्रासंगिकता फेरि बढ्दै गएको छ। आजको वैज्ञानिक युगमा तर्क, अनुभव र प्रमाणको महत्त्व बढेको छ। चार्वाकको यथार्थवादी दृष्टिले अंधविश्वास, झूठो धार्मिक ढोंग र आडम्बरबाट मुक्ति दिन सक्छ। आज मानिसहरूले धर्म र भौतिकताको बीचमा संतुलन खोज्दै छन्, जुन चार्वाकको मूल विचारसँग मेल खान्छ।

चार्वाक दर्शनले हामीलाई सिकाउँछ कि जीवन छोटो छ, त्यसैले यसलाई सचेत र सुखद बनाउनु पर्छ। यसले अदृश्य, अप्रमाणित र काल्पनिक कुराहरूको पछि नलाग्न, जीवनको यथार्थमा रमाउन र इन्द्रियजन्य सुखलाई स्वीकार्न सन्देश दिन्छ। चार्वाक चिन्तन आजको वैज्ञानिक युगमा पनि तर्क, अनुभव र प्रमाणको महत्त्वमा जोड दिने दृष्टिले सान्दर्भिक छ।

अन्तमा, चार्वाक दर्शनले मानिसलाई यथार्थवादी, तर्कसंगत र आनन्दमय जीवन बिताउन प्रेरित गर्छ। यद्यपि यसले पूर्णतावादी दृष्टिकोण दिएन, तर यसले समाजलाई अंधविश्वास र झूटा आशावादबाट टाढा रहन सिकाउँछ। आजको युगमा जहाँ मानिस धर्म, विज्ञान र भौतिकताको द्वन्द्वमा छ, चार्वाकको विचारले एउटा मध्यम मार्ग प्रस्तुत गर्छ—

"जीवनलाई सजिलो बनाऊ, धर्मको ढोंग नगर, तर नैतिकतालाई पनि नबिर्स।"

 Charvaka Philosophy: Vedic Materialistic Thought

Many philosophical schools have arisen in human history, among which the Vedic-era Charvaka philosophy (Lokayata) is considered the most controversial yet realistic. Rejecting spiritual concepts such as God, soul, and rebirth, Charvaka upholds the principle that humans should prioritize material happiness above all else. Charvaka is an ancient Indian philosophy that attempts to understand life in a simple, direct, and materialistic way. It denies the authority of the Vedas, religion, God, and soul, and instead values reason, experience, and scientific thinking.

The main tenet of Charvaka philosophy is that only what we can directly perceive with our senses is true. Concepts such as soul, God, heaven, hell, rebirth, and liberation are considered mere imagination. Charvakas believed that the body itself is the soul. Consciousness is a property of the body, arising from the special combination of the four great elements—earth, water, fire, and air. When the body is destroyed at death, consciousness also ends. Therefore, life is here and now; this is the end.

Charvaka philosophy holds that the main purpose of life is the pursuit of sensory pleasure.

“ऋणं कृत्वा घृतं पिबेत्, यावज्जीवेत् सुखं जीवेत्”

Literal meaning: "Take a loan and drink ghee; as long as you live, live happily."

It considers religion, penance, sacrifice, animal offerings, and renunciation to be futile. From its perspective, all these are mere pretenses created for people’s self-interest.

Charvakas support their views with reason, experience, and evidence from Ayurveda. For example, they argue that consciousness exists only as long as the body exists; without the body, there is no consciousness. Therefore, the body itself is the soul. In Ayurveda, it is said that just as intoxication arises from the combination of different substances in alcohol, consciousness arises from the combination of the four great elements.

Charvaka philosophy views life from a hedonistic perspective. It encourages people to live in the present, seek sensory pleasures, and stay away from unnecessary suffering, renunciation, and ostentation. It regards religious rituals, sacrifices, penance, animal offerings, and actions performed in the hope of heaven as meaningless.

However, some critics have also pointed out shortcomings in Charvaka philosophy. Some consider it selfish, focused on short-term pleasure, and lacking in social responsibility. It is accused of neglecting morality, making people selfish, and ignoring long-term happiness and social considerations.

Yet, in the modern era, the relevance of Charvaka philosophy is rising again. In today’s scientific age, the importance of reason, experience, and evidence has increased. Charvaka’s realistic perspective can free people from superstition, false religious pretenses, and hypocrisy. Today, people are searching for a balance between religion and materialism, which aligns with Charvaka’s core ideas.

Charvaka philosophy teaches us that life is short, so we should make it conscious and joyful. It advises not to chase after invisible, unproven, and imaginary things, but to enjoy the reality of life and accept sensory pleasures. Even in today’s scientific age, Charvaka thought remains relevant for its emphasis on reason, experience, and evidence.

In conclusion, Charvaka philosophy inspires people to live a realistic, rational, and joyful life. Although it does not offer a perfect worldview, it teaches society to stay away from superstition and false optimism. In today’s age, where people are caught between religion, science, and materialism, Charvaka’s ideas offer a middle path—

“Make life simple, don’t pretend to be religious, but don’t forget morality either.”